پاسخ فعالیت های درس ششم دین و زندگی 3 پایه دوازدهم درس سنت‌های خداوند در زندگی

تدبّر در قرآن (صفحه ی   ۶۷، ۶۸ و ۶۹ کتاب درسی)

کُلُّ نَفسٍ ذائِقَةُ المَو‌ت هرکسی طعم مرگ را می‌چشد؛

وَ نَبلوکُم بِالشَّرِّ وَ الخَیرِ فِتنَةً و قطعاً ما شما را با شر و خیر می‌آزماییم

وَ اِلَینا تُرجَعونَ و به سوى ما بازگردانده مى‌شويد.

اَحَسِبَ النّاسُ اَن یُترَکوا آیا مردم گمان کردند رها می‌شوند

اَن یَقولوا آمَنّا همین که بگویند ایمان آوردیم؛

وَ هُم لایُفتَنونَ و آزمایش نمی‌شوند؟

کُلًّا نُمِدُّ هٰؤُلاءِ وَ هٰؤُلاءِ هر یک از اینان و آنان (خواهان آخرت و دنیا) را مدد می‌رسانیم

مِن عَطاءِ رَبِّک از عطای پروردگارت

وَ ما کانَ عَطاءُ رَبِّکَ مَحظورًا و عطای پروردگارت [از کسی] منع نشده است.

وَ الَّذینَ جاهَدوا فینا و کسانی که در راه ما جهاد [و تلاش] کنند

لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا حتماً آنان را به راه‌های خود هدایت می‌کنیم.

وَ اِنَّ اللّٰهَ لَمَعَ المُحسِنینَ و در حقیقت خداوند با نیکوکاران است.

وَلا یَحسَبَنَّ الَّذینَ کَفَروا آنان که کافر شدند، تصور نکنند که

اَنَّما نُملی لَهُم اگر به آنان مهلت می‌دهیم،

خَیرٌ لِاَنفُسِهِم به نفع آنها است،

اِنَّما نُملی لَهُم فقط [به این خاطر] به آنان مهلت مى‌دهیم

لِیَزدادوا اِثمًا تا بر گناهان خود بيفزايند

وَ لَهُم عَذابٌ مُهینٌ و برای آنها عذابى خوارکننده است.

وَالَّذینَ کَذَّبوا بِآیاتِنا و کسانی که آیات ما را تکذیب کردند،

سَنَستَدرِجُهُم به تدریج گرفتار عذابشان خواهیم کرد،

مِن حَیثُ لایَعلَمونَ از آن راه که نمی‌دانند،

وَ اُملی لَهُم و به آنها مهلت می دهم

اِنَّ کَیدی مَتینٌ همانا تدبیر من استوار است.

مَن جاءَ بِالحَسَنَةِ کسی که کار نیکی بیاورد

فَلَه‌و عَشرُ اَمثالِها ده برابر آن [پاداش] می‌گیرد

وَ مَن جاءَ بِالسَّیِّئَةِ و کسی که کار بدی بیاورد

فَلا یُجزىٰ اِلّا مِثلَها جز به اندازه ی   آن کیفر نمی‌شود

وَ هُم لا یُظلَمونَ و بر آنان ستم نمی‌شود.

وَ لَو اَنَّ اَهلَ القُرىٰ آمَنوا و اگر مردم شهرها ایمان آورده

وَ اتَّقَوا و تقوا پیشه می‌کردند،

لَفَتَحنا عَلَیهِم قطعاً برايشان مى‌گشوديم

بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الاَرضِ بركاتى از آسمان و زمين،

وَ لٰکِن کَذَّبوا فَاَخَذناهُم ولى تکذیب کردند، پس آنان را گرفتار ساختیم

بِما کانوا یَکسِبونَ به [کیفر] آنچه مرتکب می‌شدند.

با تفکر در آیات بالا، پیام‌های زیر را تکمیل کنید.

١- هر انسانی در زندگی خود همواره به وسیله ی   امور شرّ یا با امور خیر در معرض  امتحان‌های الهی است.

سوره انبیاء / آیه ۳۵

2- هرکس ادعای ایمان کند، مورد آزمایش خاص الهی قرار می‌گیرد.

سوره عنکبوت / آیه ۲

3- رحمت واسعه ی   الهی به همه ی   افراد جامعه، چه نیکوکار و چه بدکار، اعطا می‌شود.

سوره اسراء / آیه ۲۰

4- خداوند کسانی را که در راه او قدم بردارند، به طور خاص همراهی و هدایت می‌کند.

سوره عنکبوت / آیه ۶۹

5- خداوند به کافران مهلت می‌دهد و آنان از این مهلت نفعی نمی‌برند.

سوره آل‌عمران / آیه ۱۷۸

6- برخی گناهکاران به دست خویش، خود را در معرض هلاکت قرار می‌دهند و به تدریج گرفتار عذاب می‌شوند.

سوره اعراف / آیه ۱۸۲

7- خداوند پاداش کار نیک را چند برابر و کیفر کار بد را به اندازه خودش می‌دهد و این نشانه عدل الهی است.

سوره انعام / آیه ۱۶۰

8- مطابق با قانون الهی، آینده انسان براساس رفتارهای خوب یا بد رقم می‌خورد.

سوره اعراف / آیه ۹۶

سنت‌های الهی

دانستیم که براساس تقدیر الهی، جهان خلقت قانونمند است و پدیده های آن در دایره ی   قوانین خاصی مسیر تکاملی خود را می‌پیمایند. این قانونمندی اختصاص به پدیده‌های طبیعی ندارد و زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها را هم دربرمی‌گیرد. قرآن کریم از این قوانین با عنوان «سنت‌های الهی» یاد کرده و مردم را به شناخت آنها، به خصوص سنت‌های مربوط به زندگی انسان دعوت نموده است.

شناخت قوانین جهان خلقت از طریق علومی مانند فیزیک، شیمی و زیست شناسی سبب آشنایی ما با نشانه‌های الهی و نیز بهره گرفتن از طبیعت می‌شود. امّا شناخت قوانین حاکم بر زندگی انسان‌ها، موجب نگرش صحیح ما نسبت به تلخی‌ها و شیرینی‌ها، شکست‌ها و موفقیت‌ها، بیماری و سلامت و به طور کلی همه ی   حوادث زندگی می‌شود و دیدگاه ما را نسبت به وقایع و حوادث جهان از دیگران ممتاز می‌سازد و بالاخره این شناخت در روابطمان با خدا، با خود، با خلقت و با دیگران تأثیر بسزایی دارد.

برخی از سنت‌های الهی عبارت‌اند از:

 ١- ابتلا: ابتلا در لغت به معنای امتحان است و در اصطلاح دینی به معنای قرار دادن فرد در شرایط و موقعیتی است که صفات درونی خود را بروز دهد و درستی یا نادرستی آنچه را که ادعا کرده مشخص سازد. البته میان امتحان الهی و امتحان بشری تفاوت وجود دارد و آن این است که در امتحان بشری ما غالباً از حقیقت درون افراد بی خبر هستیم و می‌کوشیم تا از طریق امتحان کردن آنها به آگاهی لازم برسیم؛ ولی امتحان خداوندِ علیم برای آگاه شدن از درون افراد نیست، بلکه برای رشد دادن و به ظهور رساندن استعدادها و نشان دادن تمایلات درونی افراد است.

سنت ابتلا عام‌ترین و فراگیرترین قانون خداوند است که ثابت و همیشگی است و شامل همه ی   انسان‌ها در همه ی   دوران‌ها می‌شود. به عبارت دیگر، زندگی هر انسانی، چه مؤمن و چه کافر، چه فقیر و چه غنی، صحنه ی   انواع امتحان‌ها و آزمایش‌هاست. هویت و شخصیت انسان‌ها با این ابتلائات ساخته می‌شود و شناخته می‌گردد. از این رو، کوچک‌ترین حادثه‌ای که پیرامون ما رخ می‌دهد، امتحانی برای ماست تا روشن شود که ما نسبت به آن حادثه چه تصمیمی می‌گیریم و چگونه عمل می‌کنیم. عمل درست، رشد و کمال و عمل غلط، عقب ماندگی و خسران ما را به دنبال دارد.

کدام آیه ی   فعالیتِ «تدبّر در قرآن» ابتدای درس، به این سنت اشاره دارد؟

سوره عنکبوت / آیه ۲

موفقیت در هر مرحله‌ای از امتحان الهی یا ابتلا سبب ورود فرد به مرحله‌ای برتر می‌شود و او را با امتحان‌های جدیدتر روبه رو می‌کند؛ درست مانند دانش آموزی که با موفقیت در هر امتحانی وارد مرحله‌ای بالاتر از امتحانات می‌گردد تا به موفقیت نهایی برسد. به طور مثال، اگر انسان ایمان به خداوند و بندگی او را اعلام کند، بنا به سنت ابتلا، وارد امتحان‌ها و آزمایش‌های خاص آن می‌شود و به میزانی که در آزمون‌های اوّلیه سربلند بیرون آید، قدم در آزمون‌های بعد می‌گذارد و برای کسب کمالات برتر آماده می‌شود.

امام صادق درباره رابطه مراتب ایمان و مراتب امتحان می‌فرماید:

اِنَّمَا المُؤمِنُ به راستی که مؤمن

بِمَنزِلَةِ کَفَّةِ المیزانِ به منزله ی   کفه ی   ترازوست

ٰکُلَّما زیدَ فی ایمانِه هر اندازه ایمانش افزوده شود،

ٰزیدَ فی بَلائِه امتحانش نیز سنگین‌تر می‌شود.

ممکن است بپرسید: خداوند با چه چیزی ما را امتحان می‌کند؟ پاسخ این است که او با هر امر خیر یا شری ما را می‌آزماید؛ بیماری یا سلامت، فقر یا ثروت، از دست دادن پدر و مادر یا داشتن پدر و مادر، بارش باران یا وقوع خشک سالی و به طور کلی هر حادثه ی   شیرین یا تلخ، مواد امتحانی ما به حساب می‌آیند و نحوه ی   مواجهه ی   ما با آنها پیروزی یا شکست ما را رقم می‌زند و مهیای امتحانی دیگر می‌سازد.

کدام آیه ی   فعالیت «تدبر در قرآن» ابتدای درس، به این نکته اشاره دارد؟

سوره ی   انبیاء / آیه ی   ۳۵

تفکر در متن (صفحه ی   ۷۱ کتاب درسی)

در رفتار و عملکرد کسی که مصیبت و گرفتاری را امتحان الهی می‌داند، با کسی که آن را یک پیشامد طبیعی می‌شمارد، چه تفاوت‌هایی وجود دارد؟

1- گروه اوّل دچار یأس و ناامیدی نمی‌شوند، در حالی که گروه دوم دچار سردرگمی و یأس می‌شوند.

2- گروه اول برای موفق شدن در این امتحان الهی تلاش می‌کنند. امّا گروه دوم هنگام برخورد کردن با مشکلاتی انگیزه ی   خود را از دست می‌دهند و امیدی به حل مشکل ندارند.

3- گروه اول آینده ی   درخشانی را در پیش روی خود می‌بینند اما گروه دوم امیدی به آينده ندارند. و به گمانشان سرنوشت آنان همواره با مشکلات و سختی‌ها نوشته شده است.

پاسخ سو ی  الات شما

ممکن است این سؤال برای شما پیش آید که چگونه هر حادثۀ شیرین یا تلخی می‌تواند وسیلۀ ابتلا و امتحان ما باشد؟

بسیاری از افراد، امور روزمره ی   زندگی خود را جریاناتی عادی، و نه آزمایش و امتحان، تلقی می‌کنند. آنها می‌پندارند که امتحانات الهی تنها به لحظات سرنوشت ساز و استثنایی زندگی اختصاص دارد و فقط در چنین لحظاتی است که ایمان آدمی آزمایش می‌شود؛ در صورتی که با نگاهی دقیق درمی‌یابیم که هر ساعت از عمر ما با ده‌ها امتحان الهی همراه است و شکست یا پیروزی ما لحظه به لحظه در پرونده اعمالمان ثبت می‌گردد.

همین که هر لحظه، درباره ی   افرادی که با آنان روبه رو می‌شویم قضاوت می‌کنیم خود نوعی امتحان است؛ و اگر خدای ناکرده در فکر و اندیشه خود با سوء ظن با دیگران مواجه شویم در آزمایش شکست خورده‌ایم. همچنین در مواجهه با هر عملی از طریق توجه به رعایت حریم واجبات و محرمات امتحان می‌شویم. در هنگام حضور در میان مردم نیز از طریق رعایت حقوق دیگران مورد آزمایش قرار می‌گیریم. به طور کلی جای جای زندگی انسان محلّی برای امتحان است. انسان مؤمن با توجه به همین مسئله است که لحظه لحظه گفتار و کردار خود را در معرض آزمایش الهی می‌داند و سعی می‌کند نوع و سبک زندگی خود را به گونه‌ای قرار دهد که در آزمایش الهی سربلند بیرون آید. به این خاطره درباره ی   شهید ابراهیم هادی توجه کنید:

«ورزشکار بود و قد و اندام مناسبی داشت. هرروز با ساک دستی و لباس ورزشکاری به سمت باشگاه می‌رفت. یک بار رفقایش به او گفتند: دیروز دو تا دختر دنبال تو بودند و درباره ی   تو حرف می‌زدند. ماشاءاللّه با این تیپ و هیکل، خوب جلب توجّه می‌کنی! از فردا دیگر ساک ورزشی برنمی‌داشت! لباس‌های ورزشی خود را داخل کیسه ی   نایلونی می‌گذاشت و یک پیراهن گشاد می‌پوشید و روی شلوارش می‌انداخت؛ می‌گفت نمی‌خواهم با نوع پوششم، ذهن یک جوان را مشغول کنم.»

٢- امداد عام الهی: سنت دیگر، سنت امداد الهی است. وقتی انبیا مردم را به دین الهی فرامی‌خوانند مردم در برابر این دعوت دو دسته می‌شوند: دسته‌ای به ندای حقیقت پاسخ مثبت می‌دهند و هدایت الهی را می‌پذیرند و دسته‌ای لجاجت ورزیده و در مقابل حق می‌ایستند. خداوند، سنت و قانون خود را بر این قرار داده که هر کس، هر کدام از این دو راه را برگزیند، بتواند از همین امکاناتی که خدا در اختیارش قرار داده (مانند قدرت اراده، توان جسمی و فکری، امکانات موجود در جهان خلقت و…) استفاده کند تا در همان مسیری که انتخاب کرده است به پیش رود و باطن خود را آشکار کند. درواقع خداوند امکانات و لوازم رسیدن به خواسته‌ها و هدف‌های هر دو گروه را فراهم کرده است، حال، کسی که راه حق را برمی‌گزیند لوازم و امکانات رسیدن به حق را می‌یابد و مراتب کمال را می‌پیماید و کسی که فقط دنیا را انتخاب کرده و برای آن تلاش می‌کند همان را به دست می‌آورد. البته اینان عواقب زیانبار تصمیم غلط خود را در آخرت مشاهده خواهند کرد. بنابراین روی آوردن دنیا و لذت‌های دنیوی به برخی انسان‌های گناهکار نشانه ی   لطف خداوند به آنان نیست. قرآن کریم در این باره می‌فرماید:

کسانی که زندگی دنیا و تجملات آن را بخواهند، حاصل کارهایشان را در همین دنیا به آنان می‌دهیم و کم و کاستی نخواهند دید. اما اینان در آخرت جز آتش دوزخ ندارند و هر چه در دنیا کرده‌اند بر باد رفته و آنچه را که انجام می‌دهند، باطل است.

کدام آیه ی   فعالیت «تدبر در قرآن» ابتدای درس به این سنّت اشاره دارد؟

سوره ی   انبیاء / آیه ی   ۳۵

٣- امداد خاص (توفیق الهی): در اصطلاح دینی، توفیق به معنای آسان نمودن است؛ یعنی همراه با سعى و تلاشى که انسان از خود نشان مى‌دهد، خداوند نىز شراىط و اسباب را چنان فراهم مى‌سازد که وی بتواند آسان‌تر به مقصد برسد. این امداد خاص خداوند که سنّت «توفیق الهی» نام دارد، شامل حال کسانی می‌شود که با نیّت پاک، قدم در راه حق می‌گذارند و سعادت اخروی و رضایت پروردگار را هدف خود قرار می‌دهند.

یکى از جلوه‌هاى این توفیق، نصرت و هدایت الهى به دنبال تلاش و مجاهدت است. خداوند، انسان تلاشگر و مجاهد را حمایت مى‌کند، دست او را مى‌گیرد و با پشتیبانى خود به پیش مى‌برد.

کدام آیه ی   فعالیت «تدبّر در قرآن» ابتدای درس، به این نکته اشاره دارد؟

سوره ی   عنکبوت / آیه ی   ۶۹

از جلوه‌های دیگر توفیق الهی، ایجاد زمینه ی   مناسب برای رشد و تعالی شخص مؤمن می‌باشد مانند یافتن دوست خوب، شرکت در یک جلسه ی   قرآنی و خواندن یک کتاب تأثیر گذار و هدایتگر.

در کسب توفیق الهی، عوامل درونی مانند داشتن روحیه ی   حق پذیری، هم نقشی تعیین کننده دارد. برای مثال، دو نفر با هم آیاتی از قرآن را از رسول اکرم می‌شنیدند، امّا این آیات ایمان یکی را تقویت می‌کرد ولی بر لجاجت و کفر دیگری می‌افزود؛ و مثال دیگر: دو نفر با هم از کنار مسجدی می‌گذرند و صدای اذان را می‌شنوند، یکی به مسجد می‌رود تا نماز اول وقت خود را بخواند و دیگری بدون توجه از کنار مسجد می‌گذرد.

۴- سبقت رحمت بر غضب: از آنجا که خداوند به بندگان خود محبت دارد، با همه ی   آنان، چه نیکوکار و چه گناهکار، به لطف و مهربانی رفتار می‌کند. او به بندگان خود اعلام می‌کند که:1193 - طرح درس هدیه های آسمانی دوم ابتدایی درس هدیه های خدا